Шөлдің ерекшеліктері
Сәу 16, 2016 14:24 Asia/Almaty
Естеріңізде болса, өткен бөлімде Мұхаммад Иранның атақты екі шөлі, яғни Даште Кавир және Даште Лутпен танысқан еді.
Ол осы орайда, Раминмен де сөйлесіп, одан шөлдер туралы көп ақпарат алды. Күндіз күннің ыстық болуы мен жауын мөлшері және судың аз болуы бұл шөлдерде адамның қоныстанбауына себеп болды. Шөл маңайында егін шаруашылығы тек құрма, пісте мен тағы бірнеше өнім өндірілетін түрін қамтитын мекендер орналасқан. Бірақ, шөл далада өмір сүретін адамдардың өнерлері таң қалдырады. Кілем тоқу, қыш бұйымдарын жасау, қыш тақташалар жасау, мата жасау және кесте тігу - сол жердегі адамдардың ең басты өнер түрлері. Егер қаласаңыздар, Рамин мен Мұхаммадтың әңгімесін бірге тыңдайық. Алдымен жаңа сөздерге назар аударыңыздар:
|
Шөл |
Кәвир |
کویر |
|
Жануар |
Хейван |
حیوان |
|
Жануарлар |
Хейванат |
حیوانات |
|
Олар тіршілік етеді |
Анһа зендеги миконәнд |
آنها زندگی می کنند |
|
Орталық |
Мәркәз |
مرکز |
|
Саны, мөлшері |
Тедад |
تعداد |
|
Аз мөлшерде |
Тедад-е кәми |
تعداد كمي |
|
Өсімдік |
Гиаһ |
گیاه |
|
Бар |
Воджуд дарәд |
وجود دارد |
|
Атырап, айналасы |
Әтраф |
اطراف |
|
Шөл маңында |
Әтраф-е кәвир |
اطراف کویر |
|
Жылан |
Мар |
مار |
|
Түйе |
Шотор |
شتر |
|
Онда |
Пәс |
پس |
|
Адамдар |
Мәрдом |
مردم |
|
Оларда бар |
Анһа дарәнд |
آنها دارند |
|
Ауыл |
Руста |
روستا |
|
Ауылдар |
Рустаһа |
روستاها |
|
Егінші |
Кешавәрз |
کشاورز |
|
Егіншілер |
Кешавәрзан |
کشاورزان |
|
Орындау, жасау, атқару |
Әнджам |
انجام |
|
Жұмыс істеу |
Әнджам-е карһа |
انجام كارها |
|
Олар пайдаланады |
Анһа естефаде миконәнд |
آنها استفاده مي كنند |
|
Қала |
Шәһр |
شهر |
|
Қалалар |
Шәһрһа |
شهرها |
|
Үлкен |
Бозорг |
بزرگ |
|
Өте |
Хейли |
خیلی |
|
Тек |
Фәқәт |
فقط |
|
Керман |
Керман |
کرمان |
|
Йезд |
Йәзд |
یزد |
|
Исфаһан |
Есфәһан |
اصفهان |
|
Су |
Аб |
آب |
|
Қайдан |
Әз коджа |
از کجا |
|
Олар алып келеді |
Анһа миавәрәнд |
آنها می آورند |
|
Жол |
Раһ |
راه |
|
Жолдар |
Раһһа |
راهها |
|
Бұрынғы заманда |
Дәр қәдим |
در قدیم |
|
Асты |
Зир |
زیر |
|
Жер асты |
Зир-е зәмин |
زیر زمین |
|
Олар жасаған |
Анһа дорост микәрдәнд |
آنها درست مي کردند |
|
Үшін |
Бәрай |
برای |
|
Не? |
Че? |
چه ؟ |
|
Олар айтады |
Анһа мигуйәнд |
آنها می گویند |
|
Қәнат (жер асты каналдары) |
Қәнат |
قنات |
|
Егін шаруашылығы |
Кешавәрзи |
کشاورزی |
|
Олар егін егеді |
Анһа кешавәрзи миконәнд |
آنها کشاورزی می کنند |
|
Дұрыс |
Дорост әст |
درست است |
|
Ауа |
Һәва |
هوا |
|
Ыстық |
Гәрм |
گرم |
|
Құрғақ |
Хошк |
خشک |
|
Аз |
Кәм |
کم |
|
Дауыл |
Туфан |
توفان |
|
Құмды дауыл |
Туфан-е шен |
توفان شن |
|
Архитектура |
Мемари |
معماری |
|
Қызықты |
Джалеб |
جالب |
|
Бірнеше |
Чәнд |
چند |
|
Фильм |
Филм |
فیلم |
|
Мен көрген едім |
Мән дидеәм |
من دیده ام |
|
Үй |
Хане |
خانه |
|
Үйлер |
Ханеһа |
خانه ها |
|
Күмбезді |
Гонбәди |
گنبدی |
|
Әдемі |
Ғәшәнг |
قشنگ |
Қазір Рамин мен Мұхаммадтың әңгімесін мұқият тыңдаңыздар. Сөйлемдерді қайталап айтудың пайдасы көп болады.
|
Мұхаммед: Шөлде қандай жануарлар тіршілік етеді? |
Мухаммад: Дәр кәвир че хейванати зендеги миконәнд? |
محمد - در کویر چه حیواناتی زندگی می کنند ؟ |
|
Рамин: Шөлдің орталығында жануарлар мен өсімдіктер саны аз. Бірақ шөл маңайында түйе немесе жылан сияқты жануарлар мен жәндіктер тіршілік етеді. |
Рамин: Дәр мәркәз-е кәвир тедад-е кәми хейван вә гиаһ воджуд дарәд. Әмма әтраф-е ан, хейванати месл-е шотор вә мар воджуд дарәд. |
رامین - در مرکز کویر تعداد كمي حیوان و گیاه وجود دارد . اما اطراف آن ، حيواناتي مثل شتر و مار وجود دارد . |
|
Мұхаммад: Онда шөл маңайында тұратын адамдар түйе асырайды ғой? |
Мухаммад: Пәс мәрдам-е әтраф-е кәвир шотор дарәнд? |
محمد - پس مردم اطراف کویر شتر دارند ؟ |
|
Рамин: Ия. Шөл маңайындағы ауылдарда егіншілер өз жұмыстарына түйені пайдаланады. |
Рамин: Бәле. Дәр рустаһай-е әтраф-е кәвир, кешавәрзан бәрай-е әнджам-е карһай-е худ әз шотор естефаде миконәнд. |
رامین - بله . در روستاهای اطراف کویر ، کشاورزان براي انجام كارهاي خود از شتر استفاده مي كنند . |
|
Мұхаммад: Шөл маңайындағы қалалар үлкен бе? |
Мухаммад: Шәһрһай-е әтраф-е кәвир бозорг һәстәнд? |
محمد - شهرهای اطراف کویر بزرگ هستند ؟ |
|
Рамин: Жоқ. Бұл қалалар өте үлкен емес. Тек Керман, Йезд және Исфаһан қалалары ғана үлкен. |
Рамин: Нә. Ин шәһрһа хейли бозорг нистәнд. Фәқәт Керман вә Йәзд вә Есфәһан бозорг һәстәнд. |
رامین - نه . این شهرها خیلی بزرگ نیستند . فقط کرمان و یزد و اصفهان بزرگ هستند . |
|
Мұхаммад: Осы қалалар мен ауылдардың халқы суды қайдан алады? |
Мухаммад: Мәрдом-е ин шәһрһа вә рустаһа әз коджа аб миавәрәнд? |
محمد - مردم این شهرها و روستاها از کجا آب می آورند ؟
|
|
Рамин: Бұрынғы заманда олар жер астынан су жолдарын қазатын. |
Рамин: Дәр қәдим анһа дәр зир-е зәмин раһһай-е бәрай-е аб дорост микәрдәнд. |
رامین - در قدیم آنها در زیر زمین راههایی برای آب درست مي کردند . |
|
Мұхаммад: Бұл жолдар қалай аталады? |
Мухаммад: Бе ин раһһа че мигуйәнд? |
محمد - به این راهها چه می گویند ؟ |
|
Рамин: Ол жолдардың атауы – қәнат. Қәнаттағы суды егіншілікке де қолданады. |
Рамин: Есм-е ин раһһа қәнат әст. Ба аб-е қәнат, кешавәрзи һәм миконәнд |
رامین - اسم این راهها قنات است . با آب قنات ، کشاورزی هم می کنند . |
|
Мұхаммад: Шөл маңайында өмір сүру қиын шығар? |
Мухаммад: Фекр миконәм зендеги нәздик-е кәвир сәхт әст. |
محمد - فکر می کنم زندگی نزدیک کویر سخت است . |
|
Рамин: Ия, дұрыс. Ыстық және құрғақ ауа, аз су, құмды дауыл... |
Рамин: Бәле, дорост әст. Һәвай-е гәрм вә хошк вә аб-е кәм вә туфан-е шен. |
رامین - بله ، درست است . هوای گرم و خشک و آب کم و توفان شن . |
|
Мұхаммад: Бірақ шөл архитектурасы өте қызық. Мен шөл маңайындағы ауылдардың архитектурасы туралы бірнеше фильм көрген едім. |
Мухаммад: Әмма мемари-е кәвир хейли джалеб әст. Мән чәнд филм дәр моуред-е мемари дәр кәвир дидеәм. |
محمد - اما معماری کویر خیلی جالب است . من چند فیلم درمورد معماری در کویر دیده ام . |
|
Рамин: Ия. Ол жердегі үйлер күмбезді және өте әдемі болып келеді. |
Рамин: Бәле. Ханеһай-е анджа гонбәди вә хейли ғәшәнг әст. |
رامین - بله . خانه های آنجا گنبدی و خیلی قشنگ است |
Мұхаммад пен Рамин аяңдап, дүкен жаққа жүреді. Рамин Мұхаммадқа шөл туралы таңғажайып оқиғалар айтып береді. Шөл маңайында өмір сүретін халық арасында шөлде адамдардың жоғалуы туралы әр түрлі әңгіме-аңыздар тараған. Олар шөлдің қақ ортасына ешкімнің бара алмайтынына, ал егер адам барса, оның сол жерден тірі қайтпайтынына сенімді. Шөлде адамды адастыратын сағымдар да бар. Жолаушылар шөлде алыстан суға толы бір көлшік немесе бұлақ көргендей болады. Бірақ жақындаған кезде өздерінің алданғандарын түсінеді. Құмды дауыл шөл сипатының үнемі өзгеріп тұруына себеп болады. Саяхатшылар өз естеліктерінде Иранның шөлдеріне жасаған саяхаттың өмірлеріндегі ғажайып сапарлардың бірі болғанын айтады. Қазіргі кезде шөл маңайындағы көне кереуен-сарайлар қайта қалпына келтірілді. Көптеген саяхатшылар соларды көру үшін сол аймақтарға ағылып баруда. Көгілдір аспан, шөлдегі тыныштық, күннің әсем батысы, шам сияқты жарық беретін жұлдыздардың шығысы – осының барлығы саяхатшыларды өзіне қарай тартады. Иранға саяхат жасап, оның таңғажайып шөлдерін сіздер де көрерсіздер деп үміттенеміз. Осы шөлдерді көрген кезде, шексіз құмдарында талай сырлар мен құпиялардың тұнып жатқанына көздеріңіз жетеді.
Тегтер
