Pars Today

Бұл бағдарламада ең үлкен мұсылман философтардың бірінің өмірі, еңбектері мен ислам әлеміндегі мәдениет пен философияға әсерлеріне шолу жасауды көздеп отырмыз.

Шығыс пен Ислам әлемінің ұлы философтары мен ойшылдарының бірі Әбу Наср Мұхаммад бин Мұхаммад Тархани, лақап аты Әбу Наср Мұхаммад Әл-Фараби, шамамен хижраның 257 жылы (870 ж.) шамасында Фарарод (қазіргі Оңтүстік Қазақстандағы Отрар қаласы) Параб (Фараб) ауданындағы Уасиж елді мекенінде немесе басқа бір рауаят бойынша ол қазіргі Ауғанстан жерінде орналасқан Хорасанның Париаб (Фараб) қаласында дүниеге келген. Әкесі  Мұхаммед бин Узлағ Самания әскерінің қолбасшыларының бірі (819-1004 жж.). 

Фараби өте нәзік тарихи кезеңде өмір сүрген және өзінен кейінгі ойшылдардың ойлауына терең де орасан зор әсер қалдыра білген кемеңгер. Фарабидің басты мәселесі дін мен философияның байланысы болды және ол ислам діні мен грек хикметінде ешқандай қайшылық жоқ, ал егер олардың арасында айырмашылық болса, ол сыртқы көріністе және философиялық түсіндірулер арқылы оларды шешуге болады деп есептеді. 

Ислам философиясының негізін салушы және грек формальды логикасын ислам әлеміне жеткізуші «Муаллем Сани» (Екінші ұстаз) – Ислам ойы тарихында Әбу Наср Фарабиге берілген атақтардың бірі. Фарабидің ғылыми-философиялық ұстанымының маңыздылығы жеткілікті, көптеген тәпсіршілер мен тазкирашылар оны ең ұлы мұсылман философы деп атаса,  Де Фу  сияқты шығыстанушылар оны Ибн Синадан да жоғары деп санайды.

Ислам ой-пікірінің тарихында Әбу Юсуф Йақуб ибн ʼИсхақ әл-Кинди ислам мен араб әлемінің алғашқы философы ретінде аталса да, Кинди ешқашан философиялық мектеп құра алмады немесе жан-жақты философиялық жүйені ұсына алмады. Бірақ Фараби солай етті және осы себепті оны «ислам философиясының негізін салушы» деп атайды. Сондай-ақ Фараби Аристотель шығармаларына құнды түсініктемелер жазғандықтан және ол бірінші ұстаз Аристотельдің еңбектеріне маңызды пікір айтушылардың бірі болғандықтан, оны екінші ұстаз деп атаған.

Фараби жасөспірім және жастық шағында ғылым мен білімді қай жерде және қандай профессорлардан оқығаны нақты белгісіз, бірақ оның әкесі мен атасы Саманидтер билігі кезінде жоғары шенді әскери қызметшілер болғандықтан, оның білім алу жағдайлары өте жоғары болғаны сөзсіз. Көпшілік оның ғылым мен философиядағы алғашқы сабақтарын  Марв қаласында және Хазаги профессорларынан алды деп санайды, өйткені Марв сол кездегі діни және философиялық сабақтар мен пікірталастардың орталығы болды.Осы қала мен Фарабидің тұрғылықты жері мен өскен жерінің жақындығы да оның осы көне қалада болуы мен білім алуына жақсы себеп болды. Бастауыш оқуды бітіргеннен кейін Фараби аз уақыт қазы болып жұмыс істеп, кейін сол уақытта Ислам халифатының астанасы және мұсылман ғұламалары мен ойшылдарының бас қосатын орталығы Бағдадқа барды және хижраның 295-320 жылдар аралығында осы қалада болған деген болжам бар.

Ибн Рушд және басқа да ислам және араб ғалымдары Фарабиге үлкен құрмет көрсетті, сонымен қатар шейх ар-Раис Әбу Әли Сина өзін Фараби мектебінің шәкірті деп санайды және оны өзінің профессоры деп санайды. Оның айтуынша, «Фараби трактаттарын оқи отырып, метафизика кітабынан Аристотельдің мағынасын түсіне алды».