Ұлы Жібек жолы
Алдағы бірнеше бағдарламада сіздерді Иранның жолдарымен таныстырамыз.
Егер бұл мәселеге тарихи тұрғыдан қарасақ, көз алдымызға бірден Ұлы Жібек жолы елестейді. Жібек жолы әлемнің шығысын батысқа қосқан көне жолдардың бірі болып табылады. Жібек жолы Қытайдан басталып, Ираннан өтіп, батысқа қарай жалғасып, Римде аяқталатын. Дегенмен Жібек жолы тек бір жол ғана болған жоқ, сонымен қатар оның Мысырға апаратын қосымша тармақтары да болған. Біздің заманымызға дейінгі дәуірлерде елдерді бір-біріне қосқан бұл тарихи жол б.з.д. бірінші ғасырдан бастап б.з. 11 ғасырға дейін қызмет етті. Шын мәнінде, Жібек жолы түрлі халықаралық сауда және мәдени алмасуларда ықпалды рөл атқарды. Қытайлықтар ең негізгісі жібек болған өздерінің тауарларын басқа елдерге, соның ішінде, Иранға әкеліп, өздеріне қажетті түрлі ирандық тауарлар мен өнімдерге айырбастайтын.
Мұхаммад пен досы Саид осы жайлы әңгімелеседі. Алдымен жаңа сөздерге назар аударайық:
газет |
рузнаме |
روزنامه |
бір хабар |
хäбäри |
خبري |
жол, күре жол |
джадде |
جاده |
жібек |
äбришäм |
ابریشم |
ол жазылған |
ан невеште шоде äст |
آن نوشته شده ( است ) |
ол мақсат етеді |
у ғäсд дарäд |
او قصد دارد |
ол қайта қалпына келтіруді мақсат етіп отыр |
у ғäсд дарäд базсази канäд |
او قصد دارد بازسازي كند |
бөлімдер, бөліктер |
бäхшһайи |
بخشهايي |
шекаралар |
мäрзһа |
مرزها |
географиялық |
джäғрафиайи |
جغرافيايي |
мен естідім |
мäн шенидеäм |
من شنیده ام |
заттар |
чизһайи |
چیزهایی |
жол |
мäсир |
مسیر |
қайтадан |
добаре |
دوباره |
қайта қалпына келтіріледі |
базсази мишäвäд |
بازسازي می شود |
ол қосатын |
ан вäсл микäрде äст |
آن وصل می کرده است |
Қытай |
чин |
چین |
шын мәнінде |
дäр вағе’ |
درواقع |
ол басталатын |
ан шору’ мишод |
آن شروع می شده |
батыс |
ғäрб |
غرب |
шығыс |
шäрқ |
شرق |
Еуропа |
орупа |
اروپا |
қала |
шäһр |
شهر |
Рим |
ром |
رم |
ол жалғасатын |
ан емтадад мийафте äст |
آن امتداد مي يافته است |
көнелік |
ғедмäт |
قدمت |
сен білесің |
ту мидани |
تو می دانی |
қаншалықты, неткен |
чеғäдр |
چه قدر |
соншалықты |
инғäдр |
اين قدر |
тиесілі |
мäрбут бе |
مربوط به |
ғасырлар |
ғäрнһа |
قرن ها |
біздің заманымызға дейін |
ғäбл äз милад |
قبل از میلاد |
мен ойламаппын |
мäн фекр немикäрдäм |
من فکر نمی کردم |
байланыс |
ертебат |
ارتباط |
халық |
меллäт |
ملت |
халықтар |
меллäл |
ملل |
түрлі |
мохтäлеф |
مختلف |
көнерек |
ғäдимитäр |
قدیمی تر |
біз ойлайтынбыз |
ма фекр микäрдим |
ما فکر می کردیم |
көне дәуірлер |
доуран-е бастан |
دوران باستان |
байланыстар |
ертебатат |
ارتباطات |
сауда-саттық |
теджари |
تجاری |
оларда болған |
анһа даштеäнд |
آنها داشته اند |
сен айтасың |
то мигуии |
تو می گویی |
дұрыс |
дорост |
درست |
мәселе |
мäсäле |
مسئله |
оған сілтеме жасалған |
бе ан ешаре шоде äст |
به آن اشاره شده است |
олар сатып алатын |
анһа михäридäнд |
آنها مي خریدند |
тауарлар |
калаһа |
کالاها |
олар сататын |
анһа мифорухтäнд |
آنها می فروختند |
атау, есім |
нам |
نام |
бұрынырақ |
ғäблäн |
قبلا" |
ол болмаған |
ан нäбуде äст |
آن نبوده است |
туралы, жайында |
дäр моуред-е |
در مورد |
мен естідім |
мäн шенидеäм |
من نشنيده ام |
географ |
джäғрафидан |
جغرافی دان |
Германия |
Алман |
آلمان |
жүз елу |
сäд-о-пäнджаһ |
150 |
ол таңдады |
у ентехаб кäрде äст |
او انتخاب کرده است |
Енді Мұхаммад пен Саидке қайта оралайық. Мұхаммад газет оқып отыр. Ол газеттен Жібек жолын қайта қалпына келтіру туралы хабарды оқып, бұл жайында Саидпен сөйлеседі. Назар аударыңыздар:
Мұхаммад: Газетте Жібек жолы туралы бір хабар жазылған екен. Иран өзінің географиялық шекараларындағы Жібек жолының бөліктерін жаңғыртуды мақсат етіп отыр. |
Мухаммад: Дäр рузнаме, хäбäри дäр моуред-е джаддей-е äбришäм невеште шоде äст. Иран ғäсд дарäд бäхшһайи äз джаддей-е äбришäм ра дäр мäрзһай-е джäғрафиайи-е ход базсази конäд. |
محمد - در روزنامه ، خبری درمورد جاده ابریشم نوشته شده است . ایران قصد دارد بخشهايي از جاده ابریشم را در مرزهاي جغرافيايي خود بازسازي كند .
|
Саид: Мен де бір нәрселер естігенмін. Жібек жолы қайта қалпына келтіріледі. |
Саид: Мäн һäм чизһайи шенидеäм. Мäсир-е джаддейе äбришäм дубаре базсази мишäвäд. |
سعید - من هم چیزهایی شنیده ام . مسیر جاده ابريشم در ایران دوباره بازسازي می شود .
|
Мұхаммад: Бұл жол Қытайды Иранға қосқан, солай ма? |
Мухаммад: Ин джадде, Чин ра бе Иран вäсл микäрде äст, дорост äст? |
محمد - این جاده ، چین را به ایران وصل می کرده است ! درست است ؟
|
Саид: Шын мәнінде, бұл жол Қытайдан басталып, Еуропаның шығысына, яғни, Рим қаласына дейін жалғасатын. |
Саид: Дäр вағе’ ин джадде äз Чин шору’ мишоде вä та шäрқ-е Орупа яани шäһр-е Ром емтадад мийафте äст. |
سعید - درواقع این جاده از چین شروع می شده و تا شرق اروپا یعنی شهر رم امتداد مي يافته است .
|
Мұхаммад: Бұл жолдың тарихының қай уақытта басталатынын білесің бе? Оның тарихы б.з.д. дәуірлерден бастау алады. |
Мхуммад: Мидани ин джадде че ғäдр ғедмäт дарäд? Ғедмäт-е ан мäрбут бе ғäрнһа ғäбл äз милад äст. |
محمد - می دانی این جاده چه قدر قدمت دارد ؟ قدمت آن مربوط به قرنها قبل از ميلاد است .
|
Саид: Бұл жолдың соншалықты көне екенін білмеппін. |
Саид: Фекр немикрäдäм ин джадде ин ғäдр ғедмäт даште башäд. |
سعید - فکر نمی کردم این جاده اين قدر قدمت داشته باشد .
|
Мұхаммад: Түрлі халықтардың байланысы біз ойлағанымыздан да ертерек болған. |
Мухаммад: Ертебат-е меллäл-е мохтäлеф, ғäдимитäр äз ан äст ке ма фекр микäрдим |
محمد - ارتباط ملل مختلف ، قدیمی تر از آن است که ما فکر می کردیم .
|
Саид: Ия. Көне дәуірлерде Қытай, Иран, Түркия, Рим мен Мысыр арасында сауда байланысы болған. |
Саид: Бäле. Дäр доуран-е бастан, Чин, Иран, Торкие, Ром вä Меср ба һäм ертебатат-е теджари даштеäнд. |
سعید - بله . در دوران باستان ، چین ، ایران ، ترکیه ، رم و مصر با هم ارتباطات تجاری داشته اند .
|
Мұхаммад: Дұрыс айтасың. Мына газетте де сол мәселеге сілтеме жасалған. |
Мухаммад: Дорост мигуий. Дäр ин рузнаме һäм бе ин мäсäле ешаре шоде äст. |
محمد - درست می گویی . در این روزنامه هم به این مسئله اشاره شده است .
|
Саид: Иран халқы қытайлықтардың жібегін сатып алып, өз тауарларын оларға сататын. |
Саид: Мäрдом-е Иран, äбришäм-е чиниһа ра михäридäнд вä калаһай-е ход ра бе анан мифорухтäнд. |
سعید - مردم ایران ، ابریشم چینی ها را می خریدند و کالاهای خود را به آنان می فروختند .
|
Мұхаммад: Бұл жолдың атауының бұрынырық Жібек жолы болмағанын білесің бе? |
Мухаммад: Мидани нам-е ин джадде ғäблäн äбришäм нäбуде äст? |
محمد - می دانی نام این جاده قبلا" جاده ابریشم نبوده است ؟
|
Саид: Жоқ. Оның атауы туралы ештеңе естімеппін. |
Саид: Нä. Дäр моуред-е нам-е ан чизи нäшенидеäм. |
سعید - نه . در مورد نام آن چیزی نشنيده ام .
|
Мұхаммад: Мына жерде германиялық географтың шамамен жүз елу жыл бұрын Жібек жолы үшін осы атауды таңдағаны жазылған. |
Мухаммад: Дäр инджа невеште ке йек джäғрафидан-е алмани ходуд-е сäд-о-пäнджаһ сал-е пиш, ин нам ра бäрай-е джаддейе äбришäм ентехаб кäрде äст. |
محمد - در اینجا نوشته كه یک جغرافی دان آلمانی حدود 150 سال پیش ، این نام را برای جاده ابريشم انتخاب کرده است .
|
Осы екеуара әңгімеден естігендеріңіздей, Жібек жолы атауының бертінірек қойылғаны белгілі болады. Осындай атаудың таңдалуының себебі Қытайдан басқа елдерге экспортталған ең басты тауардың жібек болуына байланысты болар. Бұл жол түрлі халықтар арасындағы сауда мен өнеркәсіптің өркендеуіне себеп болды. Олар осы жол арқылы бір-бірінің мәдениеті, әдеп-ғұрыптары және салт-дәстүрлерімен танысатын. Ертеректе бұл жол Қытайды Самарқанд пен Бұқараға, Иран мен Мысырға қосатын. Жібек жолы Ираннан кейін Түркия мен Римге де жеткен. Жібек жолын "Шығыс пен Батыс өркениеттерінің диалогын орнатқан жол" деп те атайды. Иранда осы жол мен оның бойындағы кереуен-сарайларды қайта қалпына келтіру әлемдік тарихи ескерткіштердің сақталуы үшін жасалған үлкен жұмыс болып табылады.