АҚШ – кемсітушіліктер империясы (4)
Маусым 30, 2020 20:30 Asia/Almaty
Ақ нәсілді американдықтар мен олардың британдық және еуропалық иммигранттардан құралған шапқыншы армиясының Американың жергілікті үндістеріне қарсы зорлық-зомбылығының ұзақ тарихы бар.
Құрылғаннан бастап үндістерге қатысты нәсілшіл және қатыгез ұстаныммен қалыптасқан АҚШ полициясының көзқарасы мен тәсілі әлі де жалғасуда. Қазіргі кезде үндістер АҚШ полициясының кемсітушілік пен зорлық-зомбылықтың құрбаны болуымен бірге АҚШ құпия әскери зертханаларындағы сынақтардың нысанасына алынуда. 2014 жылы CNN жаңалықтар сайты АҚШ үкіметінің үндістер тобын зертханалық тышқандар сынды радиоактивті эксперименттерінде қолданғанын әшкереледі. Роджер Канс «Американың жалаң беті» атты кітабында АҚШ үкіметтерінің жергілікті үндістермен қол қойылған келісімдерге залым ұстаным көрсетуі және уәделеріне тұрмауларына тоқталып: «АҚШ құрылғаннан осы кезге дейін үндістермен 400-ден астам келісімге қол қойылды, бірақ АҚШ үкіметі олардың ешбіреуін орындамады»,- деп жазды.
Үндістер Америка құрылғының байырғы тұрғындары болды. Еуропалық ақ нәсілділер, әсіресе басқыншы британдық мигранттар олардың үйлері мен жерлерін басып алды. Сөйтіп үндістер өмір сүрген Американың солтүстік-шығыс бөлімдерінен оңтүстік пен оңтүстік-батысына қоныс аударуға мәжбүр болды. Бұл мәжбүрлі қоныс аудару мен АҚШ үкіметінің қысы көрсету саясаттарының салдарынан үндістер жергілікті және тайпалық өмір сүру тәсілінен айырылып, ақ нәсілділердің мәдениетімен өмір сүре алмай әлеуметтік күйзеліске ұшырады. Қазіргі кезде АҚШ үндістерінің тұрмысы сондай жақсы болмай, үйсіз қалу және нашақорлық сынды қиындықтармен бетпе-бет келуде. Мұндай жағдайда АҚШ полициясы үндістерге, басқа аз санды топтарға қарсы сияқты, нәсілдік әрекет пен зорлық-зомбылық жасап, кейбір жағдайларда тіпті үндістердің өліміне әкеп соқтырды. Полиция құрбандарының бірі Калифорния штатындағы Фуллертон қаласының көшесінде өмір сүрген шизофрения ауруы бар панасы жоқ үндіс Келли Томас болды. Ол 2011 жылдың 5 шілдесінде Фуллертонның алты полициясымен тұтқындау кезінде қарсылық білдірді деген сылтаумен электр есеңгірткішпен құлатылып, ұрып-соғылды.
Фуллертон полициясының алты қызметкерінің Томасқа жасаған шабуылдары туралы видеода ол жерге құлаған кезде оған кемінде бес ре электресеңгірткіштін қолданылғанын және таяқпен ұрып-соғылғанын көруге болады. Томас полицияның ұрып-соғуынан комаға кетіп, одан шықпады. АҚШ полициясының үндістерге қарсы зорлық-зомбылығының келесі мысалы ақ нәсілді полиция қызметкері Иан Вирктің 2010 жылдың 30 тамызында Сиэтл қаласының көшесінде саңырау үндіс өнерпаз Джон Вильямске оқ атуы болды. Джон Вильямс Сиэтлде дәстүрлі суреттер мен қолөнер бұйымдарын сатуымен өмір сүрген. АҚШ заңдары полицияға қару тасымалдап, тұрғындарға қауіп-қатер тудырғандарға қаруын жерге тастау үшін үш рет ескерту жасауға және бағынбаса оған қарай атуғы рұқсат береді. Бірақ Сиэтл полициясы Иан Бирк құлағы естімейтін гравюра жасайтын пышағымен ағаш бетінде жұмысын жасап отырған үндіс өнерпаз Джон Вильямсті оқпен атып өлтірді. Полиция өлген адам үш рет жасалған ескертуге назар аудармады деп уәжденіп, өз әрекетін ақтауға талпынды.
Тәуелсіз зерттеулер американдық қоғамда полицияның зорлық-зомбылығынан өлген адамдар санының ресми мәліметтерде жарияланғаннан әлдеқайда жоғары екенін көрсетті. Сондай-ақ қара нәсілді, латын америкалық және үндіс құрбандарының саны ақ нәсілділермен салыстырғанда көбірек. 2018 жылдың тамызында American Journal of Public Health журналында басылып шыққан Корнелл және Вашингтон университеттері зерттеушілері мен психологтарының бірлескен зерттеу нәтижелері бойынша, АҚШ полициясы орта есеппен күн сайын 3 адамды және жыл сайын 1000-нан астам адамды өлтіреді. Корнелл және Вашингтон университеттері зерттеушілері мен психологтарының бірлескен зерттеу нәтижелері 2012-2018 жылдар аралығында АҚШ зорлық-зомбылығы салдарынан 9795 адамның өлгенін көрсетті. Бұл зерттеулер сондай-ақ қара нәсілді және латын америкалық ерледің ақ нәсілді ерлермен салыстырғанда қауіп-қатермен көбірек бетпе-бет келетіндерін белгілі етті. Басқаша айтқанда АҚШ-та ақ нәсілді ерлерге қарағанда қара нәсілді ерлер полицияның қолынан үш есе, ал латын америкалық ерлер екі есе артық өлімге ұшырайды. Аталмыш зерттеулер сонымен бірге АҚШ-тың әртүрлі штаттарында аз сандылардың полиция қолынан өлімінің әртүрлі еенін де анықтады. Мәселен, қара нәсілділердің полиция қолынан Оклахомада көбірек, ал латын америкалықтардың Нью-Мексикода көбірек өледі. Сондай-ақ қара нәсілді, латын америкалық және Аляска әйелдерінің ақ нәсілді әйелдерге қарағанда АҚШ полициясының қатыгездігімен көбірек бетпе-бет келеді.
АҚШ полициясы зорлық-зомбылығын зерттейтін Mapping Police Violence орталығының мәліметінше, 2017 жылы АҚШ полициясы қатыгездігінің құрбандарының 13 пайызын латын америкалықтар құрады. Бұл мәлімет АҚШ полициясының аз сандылара деген қатыгездігінің артуының белгіі. Демографиялық болжамдар бойынша, қазіргі кезде латын америкалықтар қара нәсілділерден кейінгі АҚШ-тың ең үлкен жамағатын құрайды және 2050 жылға дейін ел халқының кпшілігін құрайтын болады. Бұл үдеріс бойынша, испаниялық-америкалықтар, яғни латын америкалықтар күн сайын АҚШ-тың саяси-экономикалық саласында маңыздылау рөл атқарды, бірақ іс жүзінде олай болмады. Тегі латын америкалықтар ата-бабалары сынды жұмыс пен өмір сүру үшін АҚШ-қа көшіп келген, бірақ осы күнге дейін бұл еңбекқор халық кедейшілікте өмір сүруде. Олардың көбі америкалық ақ нәсілділермен қатерлі жұмыстарға алынады.
АҚШ-тағы латын америкалықтар құрылыс, фермалар мен жеміс бауларындағы маусымдық жұмыстар, жинап тазалау мен ресторандар және шыны жуушы жұмыстарда еңбектеніп, медициналық шаралары қолайлы емес кедей аймақтарда өмір сүрді. Олардың кейбіреулері АҚШ-та заңсыз түрде жұмыс жасап, қылмысы көп аймақтарда өмір сүреді.
АҚШ полициясының латын америкалықтарға қарсы зорлық-зомбылық оқиғалары тек соңғы жылдармен шектелмейді. 40 жылдан астам уақыт бұрын 1977 жылдың 21 қазанында Техастың Хьюстондағы жергілікті газеттерінің бірі полиция қызметкерінің бірінің латын амеркалықтарға қарсы ісінің бетін ашты. Бұл мәлімдеме бойынша, штаттың төрт ақ нәсілді полиция қызметкері латын америкалық тұтқынның бірін соттан бұрын ұрып-соғып, содан соң су қоймасында өлтіреді. Бұл қылмыс әшкереленгеннен біраз уақыттан кейін тек екі полиция айыпталған адамды дұрыс қарамағаны үшін айыпталып, іс жүзінде ақталды. АҚШ штаты сотының бұл шешімі Хьюстон мен Техас штатының басқа қалалары халқының ызасын көтеріп, олар полицияның латын америкалықтарына қарсы зорлық-зомбылықтарына наразылық шерулеріне себеп болды.
1999 жылы Техас полициясы офицерлері тобы мексикалықтар өмір сүретін аймақтағы үйлерді басып кіріп, латын америкалық қарусыз отбасының мүшелерінің бірін ешір құжат және тіпті ескертусіз үрейлі түрде өлтірді. Полиция бұл шабуылын отбасында есірткі бар деген сылтаумен жасап, тергеу мен ексеріс кезінде есірткінің ізі де табылмады. Отбасы иесі Марио Паз атылған екі оқтың салдарынан төсегінде қаза болды. 1998 жылы Техастағы ұқас оқиғада мексикалық қарусыз ер адам есірткі тасымалдады деп негзісіз айыпталып, полициямен үйінде өлтірілді. Бұл оқға ағымында да Хьюстонның алты полициясы оны артынан алты оқпен атып өлтірді.
1998 жылдағы Техас полицияның зорлық-зомбылығы туралы істің ағымында латын америкалықтар АҚШ-тың әртүрлі қалаларында кеңдеген шерулерге шығып, сотты алты полицияны жұмыстан шығару шешім қабылдауға мәжбүрледі. Сот полиция оларды жұмыстан шығару шешім қабылдағанымен, полицияның латын америкалықтарға қарсы қатыгездігін тоқтату туралы шешім қабылдамады. 2007 жылы латын америкалықтар мен испаниялықтардың өмір сүретін аймағы ретінде танымал болған Лос-Анджелестің аймақтарының біріндегі наразылықтар ағымында полиция рақымсыз түрде алты мыңннан астам латын америкалықтарды басып-жаншыды. Бұлмексикалық және латын америкалық мигранттардың жағдайына наразылық білдіру ретінде өткен толық бейбіт шеру кезінде полиция ағылышын тілін білмейтін адамдарға бұл тілде шеруді тоқтату жөнінде ескерту жасады. Мигранттар оларды түсінбей, шеруін жалғастырды. Сол кезде полиция шеруге қатысушылардың балалар мен әйелдер екеніне қарамастан оларға қарсы қатыгездік қолданды. АҚШ полициясы ыстық су, көзді жасаурататын газ бен таяқтары және пластикалық оқтарды пайдаланып, көбі әйелдер мен балалар болған наразыларды басып-жаншыды. Бұл қақтыығстар туралы видеолар латын америкалықтардың азап-қорлық көргендерін жақсы көрсетеді. АҚШ полициясының қара нәсілділерге, үндістерге, латын америкалықтарға және басқа да аз санды топтарға қарсы зорлық-зомбылығының көптеген мысалдары бір жағынан, полицияның зорлық-зомбылықтарының тұрақты жалғасуы басқа жағынан табандылығы полицияның түрлі түстілерге қарсы зорлық-зомбылығы АҚШ-тың саяси жүйесінде қалыптастырылды деген пікірді күшейтеді.
