Рамазан - мүмкіндіктер айы (7)

Шексіз сыйлар қазынасы Рамазан айын тағы да күтіп алуымызға мүмкіндік берген мейірімді Аллаға шүкір айтамыз. Осыдан 14 ғасыр бұрын надандық Хиджазды шарпыған кезде Исламның ұлық пайғамбары Мұхаммад (с.ғ.с.): «Дені сау болу үшін ораза ұста» деген.

Ораза Ислам, Христиан тіпті Иудаизм дініне дейін де болған. Бір қызығы, илаһи емес діндерде де белгілі бір күндерде тамақтан бас тарту туралы ұсыныс болған. Ежелгі Грецияда адамдар аурудан құтылу үшін ең танымал Шипа құдайдың ғибадатханасына барып, шомылғаннан кейін ораза ұстап, сол құдайдан олардың ауруын емдеуді сұраған. Индуизм – біздің дәуірімізге дейінгі үш-төрт мың жылдан бері Шығыс халықтары арасында кең тараған ең көне діндердің бірі. Бұл дінді ұстанушылар әдетте жаңа айдың алғашқы күндерінде және діни мерекелерде ораза ұстайды. Индуизмдегі ораза тәулік бойы қатты тағамдарды жемеуден бастап, ішіп-жеуден толық бас тарту және әркім қалай ораза ұстау керектігін өзі шешеді. Бұл оразаның мақсаты - ақыл-ойдың шоғырлануын арттыру және ішкі тазару. Буддизмде әдетте әр айдың он төртінші күні ораза ұстайды және қатты тағамдарды жеуден бас тартады.

Манихей дінің ұстаушылар де өздерінің діни ғұрыптары мен әдет-ғұрыптарында оразаға мән береді. Манихей дінінде оразаның екі түрі бар, оның бірі – екі күн толық ішіп-жеуден, екіншісі – таңертеңнен кешке дейін. Манихей діні жақтастарының ғибадат орындары «манистан» деп аталады. Әрбір ғибадатханада бес зал бар, оның біреуі ораза ұстаушылар мен олардың дұғаларына арналған. Манихейлер астрономиялық деректерге сүйене отырып, ораза айының уақытын анықтап, осы айдың соңында «Бемо айт» деп аталатын күнді атап өтті. Бұл күні адамдар Манидің бейнесін қолдарына ұстап, күнәларын мойындады. Кейбір тарихи құжаттарда тіпті пұтқа табынушылардың оразасы туралы айтылды. Олар пұттардың разылығы үшін ораза ұстаған деседі. Ораза барлық дерлік тарихи кезеңдерде және мәдениеті қандай тайпаларда болса да кездеседі. Ораза неге сонша көне әрі кең тараған? Мүмкін бұл көнеліктің себебін кейбір рауаяттардан табуға болады. Жемісі отыз күн бойы оның асқазанында болды. Дәл сол кезде Алла Адам ата мен оның ұрпақтарына отыз күндік аштық пен шөлдеуді парыз етті. Олай болса, ораза – барша адамзат баласының ата-бабасынан есте қалатын өсиет, наным-сенімдерінде орын алған қаншама ауытқуларға қарамастан, сол діннің қағидасын сақтап қалуы ғажап емес.  

Ислам ғылымдарының тәпсіршілері мен рауаятшылары Рамазан айы бұрынғы халықтарда дәл осылай «Рамазан» деп аталды ма, жоқ па деген қызықты жайттарға тоқталды. Біреулер бұл айға «Рамазан» надандықтан берілген атау Рамазан десе, енді біреулер бұл атауды бұлайға Ислам берген деп есептейді.  Сондай-ақ кейбір тарихшылар: «Ай атауларын ескі сөзден көшіргісі келгенде, оларды болған уақыттарындағы атауымен қолданды. Мысалы, Рамазан айы қатты ыстыққа сәйкес келді. Сондықтан  «Рамазан» деп аталды. Алайда құжаттар мен дәлелдерге сүйенсек, Рамазан айы Исламнан бұрын осы атаумен аталған. Біріншіден, атаулар Исламнан бұрын көшкен және екіншіден, Исламға дейінгі надандық дәуірдегі адамдар қажылықты өзінің ерекше айында,  яғни зильхаджа айында  орындаған. Үшіншіден, тыйым салынған (харам) айлар мен кейбір амалдарды орындаудың қасиеттілігі белгілі болды Төртіншіден, Құран Кәрімде «Бақара» сүресінің 185-аятында Рамазан айы туралы айтылады: «Рамазан айы сондай бір ай, ол айда адам баласына тура жол және (ақ пен қараны) айыратын дәлел түрінде Құран түсірілді». Мұның бәрі Рамазан айының халыққа белгілі болғанын көрсетеді.

Жалпы, халық қайғы-қасірет пен үмітсіздікке ұшыраған сайын қайғыдан арылу, табысқа жету үшін ораза ұстап, Аллаға құлшылық етуге ант еткен. Осы арқылы өзінің дәрменсіздігін көрсетіп, күнәсін мойындап, Алланың разылығын алуды көздеді. «Бақара» сүресінің 183-ші аятында Исламға дейінгі діндерде ораза ұстаудың қажеттілігін меңзейді: «Әй мүміндер! Сендерге бұрынғыларға парыз қылғандай ораза парыз қылынды. Әрине сақсынарсыңдар». Жарнамалаудың бір жолы - қиын командаларды оңай көрсету. Бұл аят  оразаның әмірі, мұсылмандар, сендерге ғана тән емес, бұрынғы үмметтерде де заң болған, тек бір топқа ғана парыз болған. Бұл аят бойынша ғибадаттарды ізгілендіру философиясы – ораза мен тақуалық. Ораза барлық салада тақуалық рухын тәрбиелеудің тиімді факторы болып, барлық өлшемдер енгізілді. Бұл илаһи міндет басқа діндерде де қолданылған және ораза туралы ескі және жаңа өсиет кітаптарында мәліметтер бар. Пауылдың Інжілінде айтылғандай: «Ораза әрқашан күтпеген қайғы-қасірет кезінде әрбір тайпа мен халыққа ортақ болды» (Пауыл, 3: 5). Ал Лұқа Інжілінде: «Иса өлгеннен кейін шәкірттеріне ораза ұстауды бұйырды» (Лұқа 5:34). Сондай-ақ, Тауратта Заңды қайталау туралы: «Мұса қырық күн ораза ұстады» (Заңды қайталау 9:9). Ал сол уақыттағы сапарда былай делінген: «Яһуда халқы ақиқаттың рақатын алу үшін кішіпейілділік танытқысы келгенде ораза ұстады».

Құран Кәрім – аяттарына ар-ұжданмен ой жүгіртсек, шымылдығы ашылатын ұлы кітап.  Бұл кітаптағы көзқарасымыз ой толғау мен санаға негізделсе, ақиқат бізге ашылады. Алланың аяттарын оқып, оқуға алғашқы қадам басқан қасиетті Рамазан айының осынау мүбәрәк күндерінде оның мән-мағынасын білу және ғибратты тағылымдарын тану қандай тамаша. Ғалымдар бұл илаһи кітапта ішкі тазалықпен қатар ой толғау мен ой жүгірту арқылы ғана ашылатын көптеген құпиялар бар екеніне бүгінде көзі жетті. Алла Тағала «Сод» сүресінің 29-аятында: «(Мұхаммад с.ғ.с.) саған бір мүбарак Кітап түсірдік; аяттарын түсінсін әрі ақыл иелері үгіт алсын»,- деді. Алла Тағала бұл аятта Құранның түсу мақсатын адамдардың   қасиетті сөздер тізбегі ретінде аяттарды оқумен ғана қанағаттанбай, түпкі мақсатты ұмытпау керек деп баяндады. Ойлану дегеніміз - заттардың салдары мен нәтижелері туралы ойлау. Демек, илаһи аяттар туралы ойлану Құран Кәрімнің уағыздары мен үгіт-насихаттары туралы ойлану болып табылады. Алланың сөзіне ой жүгірту және Құран ақиқаттарының көркем жүзін ашуға ұмтылу илаһи нығметтерден ләззат алуға негіз болатын ең маңызды құрал болып табылады. Имам Әли (ғ.с.) бұл жайында былай деген: «Құран аяттарына ой жүгіртіңіздер, өйткені Құрандағы ой толғау жүректердің бұлағы болып табылады».