Pars Today

Осы топтаманың қорытынды бөлімінде біз «қарым-қатынастарды қалыпқа келтіру жоспарының перспективасы мен ішкі, аймақтық және халықаралық салдарын» қарастырамыз.

Біржақты сионистік режимнің пайдасына жасалған бұл келісім сионистердің палестиналықтарға қарсы зорлық-зомбылығының артуына себеп болады. Әрине, зорлық-зомбылықтың күшеюі Палестина халқы мен топтарының да реакциясына әкеледі. Американың «Foreign Affairs» сайты «Авраам келісімдерінің жалған уәдесі» атты хабарында: «Авраам келісімінен кейін Палестина мен Израиль арасындағы зорлық-зомбылық күшейе түсті. 2021 жылғы мамырдағы соғыс - осы жағдайлардың бірі. Израиль режимінің Құдста палестиналықтарға қарсы зорлық-зомбылығы және олардың бірнеше апта бойы жер аударылуы салдарынан туындаған шиеленістің күшеюінен кейін ХАМАС ақыры Израильді зымыранмен атқылады. Израиль өз кезегінде Газа секторындағы аймақтарды бомбалап, әкімшілік, коммерциялық және тұрғын үйлерді қиратты. Бұл қақтығыстың соңында 260 палестиналық қаза тапты, ондаған мың палестиналық үйлерін тастап, Палестина халқының жаппай қасіретін көрсететін суреттер кеңінен тарады. Бұл зорлық-зомбылық пен тұрақсыз Израиль басқыншылығының айғағы» деді.

Авраам келісімінің тағы бір салдары – кейбір араб елдерінің ішкі тұрақтылығын әлсіретуі мүмкін. АҚШ үкіметі сионистік режим мен араб елдері арасындағы қарым-қатынастарды қалыпқа келтіру келісімін мақтан тұтса, осы келісімге қатысушы араб режимдері өз елдерінде қысымға ұшырауда. Өйткені араб әлемінің халқы мен ислам әлемі Палестина халқының мемлекет құруға заңды құқығын мойындады. Олар палестиналық бауырларының ұлттық мемлекеті болуы және осы мақсатқа жету жолындағы күш-жігерді қолдауы керек деп санайды. Сионистік режиммен бейбіт келісімге қол жеткізу араб режимдерінің АҚШ-пен қарым-қатынасын күшейтуі мүмкін, бірақ олардың араб елдерінің халқы арасындағы заңдылығын қатты әлсіретеді. Бұл әсіресе Бахрейнге қатысты. Бахрейн қауымы бас хатшысының орынбасары шейх Хұсейн әл-Даихи Бахрейннің Тель-Авивтегі елшісі болып тағайындалуына жауап ретінде: «Бахрейннің Тель-Авивтегі елшісі Халед Юсеф әл Джалахме өзінің және оны жіберген адамның жалғыз өкілі. Біз Әл Джалахмаға айтамыз: сен өзіңнің және сені жіберген адамның жалғыз өкілісің, ал Бахрейннің өкілі емессің. Бахрейн халқы Джалахмадан азат етілді және оны мойындамайды, дәл осы режим толығымен жойылмайынша, басқыншы режимді ешқашан мойындамайды. Бахрейн палестиналықтармен қалады және сионистік режиммен қарым-қатынастарды қалыпқа келтіру де сатқындық және масқара болып табылады»,- деді.

Сионистік режиммен қарым-қатынастарды қалыпқа келтірудің тағы бір салдары – Авраам келісімі Парсы шығанағында жан-жақты қауіпсіздік негізін құруға бағытталған халықаралық талпыныстарды әлсіретеді. Соңғы онжылдықта Парсы шығанағы ынтымақтастық кеңесіне мүше елдер мен Иран, сондай-ақ АҚШ пен Иран арасында көптеген шиеленіс туындады. Парсы шығанағына аймақтық елдер мен шетелдік субъектілерді тарту үшін диалогқа негізделген жан-жақты аймақтық қауіпсіздік құрылымы қажет. Араб елдеріне сионистік режиммен қарым-қатынасты қалыпқа келтіру үшін қысым жасау арқылы Трамп аймақтағы инклюзивті диалогтарды қолдау тәсіліне тура қарсы болды. Шын мәнінде, Авраам келісімі Иран мен араб елдері арасындағы келіспеушіліктерді одан әрі тудырды және оны жалғастырады.

Авраам келісімінің тағы бір аймақтық салдары – заңсыз сионистік режимнің қауіпсіздігіне төнген қоқан-лоққылардың күшеюі. Қауіпсіздік - сионистер үшін ең маңызды сөз, өйткені сионистік режим 1948 жылдан бері әрқашан осы жағынан қатты алаңдайды және бұл мәселе Тель-Авив үшін тұрақты қорқынышқа айналды. Негізінде сионистік режимнің әрекеттері мен шешімдері әрқашан қауіпсіздік түсінігіне назар аударды. Сондықтан қауіпсіздік тұрғысынан ең сезімталдық пен алаңдаушылықты сионистік режим сезінеді. Хизболла мен сионистік режим арасындағы 2006 жылғы соғыстан кейін, одан кейін 2008 және 2012 жылдардағы соғыстар мен Палестина қарсыласуы мен сионистік режим арасындағы басқа да қақтығыстардан кейін басып алынған жерлердің тұрғындары бұрынғыдан да қауіпсіздіксіз сезіне бастады. Саясаттану зерттеушісі әрі профессор әрі Теһран университетінің заң және саяси ғылымдар факультетінің жетекшісі Ибрахим Мотақи осыған байланысты былай дейді: «Сионистік режимнің психикалық бейнесіндегі қауіпсіздік басқа субъектілердің қоқан-лоққы күшін азайту болып табылады». Сонымен қатар, Құдсты сионистік режимнің астанасы деп жариялау, «ғасыр мәмілесі» және «Авраам келісімдері» сионистік режимнің қауіпсіздігіне бұрынғыдан да артық қауіп төндіруі мүмкін.  

«Авраам келісімінің» салдарының бір бөлігін халықаралық деңгейде қарастыру керек. Бұл келісімнің АҚШ пен Еуропа арасындағы алшақтыққа әкелетіні анық. Көптеген жылдар бойы Еуропа мен Американың қарым-қатынасы күшті және шиеленісі аз болды. Әсіресе Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін және Американың Еуропадағы қауіпсіздік қолшатырын қабылдағаннан кейін бұл қарым-қатынастар тәуелділікке жақындады, бірақ 2016 жылы Дональд Трамп сайланғаннан кейін жағдай өзгерді. Дональд Трамптың өзінің нақты ұстанымдарымен АҚШ президенті болып сайлануы Еуропа елдері мен Еуроодақ билігін ешқашан қуантқан емес. Британдықтардың өз елдерін қайтарып алуға шешім қабылдағанын айтқан «Брексит» пен Ұлыбританияның Еуропалық Одақтан бөлінуіне қатысты Трамптың пікірлері оның еуропалықтарға қарсы ұстанымдарын көрсетті. Осы ұстанымдарға реакция білдіріп, Германияның бұрынғы канцлері Меркель Американы Еуропаның сенімсіз серіктесі ретінде таныстырды. Авраамның келісімімен Трамп дәуірінде Еуропамен байланыс алшақтығы артты, ал келесі дәуірде Байден еуропалық серіктестер мен халықаралық ұйымдар арасында Американың жоғалған сенімін қалпына келтіруге көбірек көңіл бөледі. Сондықтан Америка жаңа үкіметте Америка мен Еуропа арасында алшақтық тудыратын факторлардың бірі Палестина мәселесі болуы мүмкін екенін жақсы біледі.

Бәлкім, бұл жоспардың оң жағын қарастыру күткеннен алыс шығар, бірақ Авраам жоспарының оң нәтижелерінен Палестина мәселесінің қайтадан орталық болуына әкелетінін атап өтуге болады. Бұл мәселе Ислам әлеміндегі ең маңызды мәселе ретінде қолға алынғанша Палестинаны тірі және серпінді мәселе ретінде қарастыруға болады. 2011 жылдан бері Батыс Азия аймағы ДАИШ және басқа да лаңкестік топтармен күреске араласып, бұл мәселе Палестина мәселесін әйтеуір шетте қалдырды. Трамптың әрекеті бұл мәселені қайтадан жаһандық назар орталығына әкелді. Трамптың әрекетінен кейінгі фактілер мен реакциялар да бұл мәселені растайды. Шын мәнінде, Трамптың бұл әрекеті Палестинаны қолдаудағы мұсылмандардың бірлігінің ең маңызды факторы болып табылады, тіпті Байден дәуірінде сауалнама нәтижелері мұсылман әлемінің қоғамдық пікірі Авраам жобасын қолдамайтынын көрсетті.