"ДАИШ-Хорасан"; Ауғанстандағы американдық терроризмнің пайда болуы (1)

"ДАИШ-Хорасан" лаңкестік тобы өзінің бар екенін 2015 жылдың қаңтарында ресми түрде жариялады.

"ДАИШ-Хорасан" лаңкестік тобы өзінің бар екенін 2015 жылдың қаңтарында ресми түрде жариялады. Бұл топты Ирак пен Сирияда жеңіліске ұшыраған, Американың қолдауымен Ауғанстанға көшкен бірқатар лаңкестер құрды. Ауғанстанда "ДАИШ-Хорасан" бар екендігінің жариялануымен бұл елдегі кейбір жергілікті халық пен топтар мен Талибанның оқшауланған бірқатар мүшелері осы топқа қосылды. Осы себепті "ДАИШ-Хорасан" тобының оғаш құрамы Пәкістандық Талибан, Ауғанстандағы Хаккани желісі және Өзбекстандағы Дағуат тобы мен экстремистік қозғалыс сияқты сәләфилік топтармен байланысы бар бұрынғы элементтерінен тұрады. Соған қарамастан, "ДАИШ-Хорасан" лаңкестік тобы өте қысқа мерзімде Ауғанстанның солтүстігі мен солтүстік-шығысындағы бірқатар ауылдық елді мекендерге үстемдік жүргізе алды және Ауғанстан мен Пәкістан шекарасында жасаған шабуылдары арқылы күш-қуатына ие болды және 2021 жылдың тамызында тәліптер Ауғанстандағы билікті қайтарып алғанға дейін ДАИШ тобы осы елдегі тұрақтылық пен қауіпсіздікті бұзатын екінші топ болып саналды.

Пәкістанмен шектесетін Ауғанстанның шығысындағы Нангархар провинциясы бірте-бірте "ДАИШ-Хорасан" лаңкестік тобының осы елдегі негізгі базасына айналды. Бұл лаңкестік топ Ауғанстандағы операциясының алғашқы үш жылында лаңкестік әрекеттерін аз сандыларға, әсіресе шиіттерге бағыттады. Ауғанстанның әртүрлі аймақтарында, соның ішінде Кабулда шабуылдар жоспарлағанымен. Ауғанстанның әртүрлі бөліктеріндегі үлкен қалалардағы ауруханаларға, қоғамдық және коммерциялық емес мекемелерге, сондай-ақ мектептерге жасалған қанды шабуылдардың жалғасуында бұл өте қауіпті топ өте жеккөрінішті болды. ДАИШ-тің Ауғанстандағы қанды әрекеттерінің дамуы және ел билігінің әлсіздігі бұл топтың 2018 жылғы Жаһандық Терроризм индексі бойынша әлемдегі ең қауіпті төрт террористік ұйымның біріне айналуына себеп болды.

2019 жылдың соңы мен 2020 жылдың басында Америка армиясы мен сол кездегі Ауғанстан үкіметі бұл топты елде қатаң түрде басып тастадық деп мәлімдегенімен, "ДАИШ-Хорасан" кейінгі лаңкестік операциялары мұның тек талаптан басқа ештеңе емес екенін және бұл топтың жойылмаған. Ауғанстанның бұрынғы президенті Мұхаммед Ашраф Ғани президенттік кезінде түрлі себептермен ДАИШ тоқтап қана қоймай, бұл лаңкестік топтың шабуылдарының ауқымы арта түсті. Міне, осы себепті Ауғанстандағы сүннит ғалымдары мен ықпалды тұлғаларының әртүрлі кездесулерінде олардың барлығы осы ел үкіметінің тәкфирлік топтармен, соның ішінде ДАИШ-пен батыл күресу қажеттігін баса айтты. Тіпті Ауғанстанның кейбір сүннит ғалымдары халық көтерілісіне шақырды.  

2015-2020 жылдар аралығында террор жасау ДАИШ-тің Ауғанстандағы негізгі бағдарламаларының бірі болды. Ханафилік Талибан мен ваххабилік ДАИШ арасындағы идеологиялық айырмашылық осы екі топ арасындағы қақтығыстың басты себебі болып табылады. Талибанның мәдениет қайраткерлерінің бірі Наимул Хақ Хаккани сұхбатында: «Ислам әмірлігі интеллектуалдық және фиқһ тұрғысынан салафизм мен ДАИШ-тен ерекшеленеді.Біз Ауғанстанда ханафи дінін ұстанамыз және салафизм және ДАИШ-пен ешқандай байланысымыз жоқ.Олар солай істейді. ДАИШ Ауғанстанда танымал және маңызды орынға ие емес",- деді. ДАИШ-тің Ауғанстандағы әрекеті Мұхаммед Ашраф Ғани кезінде сол кездегі Ауғанстан үкіметінің қауіпсіздік жүйесіндегі белгілі бір топтардың, сондай-ақ американдықтардың қолдауынсыз мүмкін болмас еді деген байыпты көзқарас бар. 2015 жылы Ауғанстан Ұлттық Мәжілісіндегі Нангархар провинциясының өкілі Захир Қадирдің ДАИШ осы провинцияда тікұшақтармен орының ауыстырып жатқанын және кейбір үкіметтік топтардың ДАИШ лаңкестік тобына қолдау көрсетуі айтарлықтай айқын екенін жариялаған Захир Қадирдің сөздері бұқаралық ақпарат құралдарында және Ауғанстан халқының арасында кеңінен көрініс тапты, бірақ сол кездегі Ауғанстан үкіметі үнсіз қалды.

Зерттеулер Ауғанстанның бұрынғы үкіметінде де, қазіргі Талибан үкіметінде де ДАИШ-тің Ауғанстандағы қызметі әлсіреп қана қоймай, олар Ауғанстан жерін көршілес елдерге, соның ішінде Иран мен Пәкістанға қарсы шабуылдар жасау үшін пайдаланатыны көрсетеді. Басынан өздерін «Ислам мемлекеті - Хорасан облысы» деп атайтын бұл топ шабуылдарының көбін Ауғанстан шиіттеріне бағыттады, сондықтан екі жыл бұрын (2021) екі апта қатарынан ондаған Құндыз және Кандагар провинцияларында жұма намазы кезінде шиіттер шәһид болды немесе жараланды. ДАИШ-тің бұл екі лаңкестік әрекеті Талибан үкіметін кең көлемде сынға алып, наразылық танытып, Ауғанстан қоғамдық пікірі алдында бұл топтың басқару саласындағы ұстанымын әлсіретті. Талибан үкіметінің шиіттерге қарсы ДАИШ-тің өлтіру машинасын тоқтатудағы шамадан тыс әлсіздігі Талибан билікке қайтып келгеннен кейін, әсіресе азшылықтардың қауіпсіздігін қамтамасыз етуге міндеттенген кезде болды.

"ДАИШ-Хорасан" тобының ұраны Түркіменстанның, Өзбекстанның, Ауғанстанның, Пәкістанның және Иранның бір бөлігін бақылауға алу болса да, бұл топтың операцияларының көпшілігі Пәкістан мен Ауғанстанда, одан кейін Иранда болды. Осыған орай, өткен жылдар ішінде Ауғанстан мен Пәкістанның кейбір шекаралас аймақтарында орналасқан ДАИШ лаңкестік тобы осы екі елдің топырағын пайдаланып, Иранның ішінде бес рет қанды   жасады және бұл қылмыстар кейбір араб елдері және АҚШ-тың қолдауымен  орын алды. "ДАИШ-Хорасан" тобы Иранның оңтүстік-шығыс шекарасындағы  Белучистан  аймағындағы «Лашкар Джангави» сияқты топтармен ынтымақтастықта сепаратистік мақсаттар бағытында көптеген операциялар жүргізді.

"ДАИШ-Хорасан" лаңкестік тобының Ирандағы шабуылдарына 2017 жылы Ислам кеңесі ғимараты мен имам Хомейни (р.а.) храмына жасалған шабуыл, 2018 жылы Ахваз қаласындағы Иран қарулы күштерінің әскери парадына жасалған шабуыл, екі 2022 және 2023 жылдары Шираздағы Шахшырақ кесенесіне жасалған қанды шабуылдар, сондай-ақ 3 қаңтарда Кермандағы Қарсыласу майданының аты аңызға айналған қолбасшысы шәһид генерал-лейтенант Қасем Сүлейманидің еске алу рәсіміне қатысушыларға жасалған қорқақ шабуыл, 2024, Ирандағы  ДАИШ-тың қара және қылмыстық ісін сипаттайды. ДАИШ-тің Керман қаласындағы лаңкестік әрекеті үшін ол да жауапкершілікті мойнына алды. Бұл қылмыстың салдарынан 94 адам шәһид болды және ондаған адам жараланды.

2014 жылдың соңында ДАИШ-тің Ирак пен Сириядағы жетекшісі Әбу Бәкір әл-Бағдадидің "ДАИШ-Хорасан" басшысы ретінде Пәкістан азаматтығын алған  Хафиз Саид Ханды  таныстырғанын білу орынды. Хафиз Саид Хан бұған дейін кейбір экстремистік пәкістандық тәліптермен бірге Әбу Бәкір әл-Бағдадиге ант берген болатын. Әбу Бәкір әл-Бағдади де Хафиз Саид Ханның орынбасары етіп Ауғанстандағы тәліптер қозғалысының бір тармағының жетекшісі Абдул Рауф Каземді таңдады. АҚШ-тың хабарлауынша, Хорасандағы ДАИШ тобының бірінші басшысы Хафиз Саид Ханға 2016 жылдың шілде айында осы елдің ұшқышсыз ұшағы шабуыл жасаған. Америкалықтар оны және осы топтың 30-дан астам мүшесін өлтірдік деп мәлімдеді. Хафиз Саид Ханнан кейін бұл топтың басшылығын ДАИШ-тің экстремистік мүшелерінің бірі Абдул Хасиб қабылдады. Хафиз Саид Хан мен оның орынбасарынан да қатыгездігімен және тас жүректілігімен танымал болған Абдул Хасиб топты 2017 жылға дейін басқарды. "ДАИШ-Хорасан" лаңкестік тобының Абдул Хасиб кезіндегі ең маңызды әрекеті Кабулдағы әскери госпитальға жасалған шабуылда 50-ден астам адамның қаза тауып, жүздеген адамның жараланғаны болды. Абдул Хасиб Кабулдағы әскери госпитальға жасалған шабуылдан кейін Нангархар провинциясындағы шабуылда қаза тапты. Абдул Хасибтің мұрагері «Абусид» есімді радикалды тұлға болды, ол аз уақыт осы топтың жетекшісі болды және ол Абдул Хасиб тобының бұрынғы басшысы сияқты өлтірілді. ДАИШ Хорасани тобының келесі жетекшілері топ басшылығы  Аслам Фаруқи есімді адамға жеткенше белгісіз. «Лашкар-е-Тайба», «Хаккани» желісі және басқа да кейбір лаңкестік топтармен тығыз қарым-қатынаста болған бұл адамды Талибан 2020 жылдың сәуір айында тұтқындаған. 2020 жылдың маусымында Аслам Фаруқи тұтқындалғаннан кейін билікке өзін Аль-Шабаб әл-Мухажир деп атайтын тағы бір экстремистік террорист келді.

Шахаб әл-Махаджер лақап атымен танымал Санаулла Гафари (1994 жылы 28 қазанда дүниеге келген) 1994 жылы 24 қазанда Кабулдың солтүстігіндегі Шакардара ауданы маңында дүниеге келген және 2020 жылдан бері ДАИШ Хорасан әмірі болып тағайындалған. Ақпараттарға қарағанда, оның отбасы Үндістаннан Ауғанстанға қоныс аударған. Ғафари Кабулда дінтану мамандығы бойынша білім алып, бірнеше жылдан кейін Кабул университетінің политехникалық колледжінде инженер дәрежесін алды. Санаулла 2010-2012 жылдар аралығында «Хаккани желісі» лаңкестік тобына қосылып, 2015 жылы кеткенге дейін далалық террорист болды. Санаулла Ғафари немесе Ашбаб әл-Мухажирдің ДАИШ әмірлігін басып алғаннан кейінгі қылмыстық әрекеттерінің қатарында Кабул халықаралық әуежайына жасалған шабуыл да болды. Бұл 2021 жылдың 26 ​​тамызында Ауғанстаннан эвакуациялау кезінде болды, оның барысында кемінде 182 адам, оның ішінде 169 ауғандық бейбіт тұрғын қаза тапты.

Келесі бөлімде ДАИШ лаңкестік тобының Хорасан бөлімшесінің қылмыстық әрекеттері туралы толығырақ айтып береміз.