Pars Today

Генерал Сүлейманиге қарсы террорды Халықаралық Қылмыстық сот статутымен рұқсат етілген соғыс агрессиясының мысалы ретінде қарастыруға болады.

Генерал Солейманиге қарсы террорды Халықаралық Қылмыстық сот статутымен рұқсат етілген соғыс агрессиясының мысалы ретінде қарастыруға болады. Зорлық-зомбылық Халықаралық қылмыстық соттың юрисдикциясындағы төрт қылмыстың бірі болып табылады. Ирандағы халықаралық құқық ұстазы Реза Мұсазаде: «2010 жылы маусымда Кампалада Халықаралық қылмыстық сот қабылдаған зорлау қылмысын анықтау туралы қарарының 8-бабында  «Зорлық-зомбылық қылмысы тиімді жағдайда үкіметтің әрекеттерін бақылайтын немесе саяси әлде әскери әрекетін басқаратын жеке адамдармен жобалануы, дайындалуы  немесе жүзеге асырылуын білдіреді. Агрессия актісі - БҰҰ Жарғысын айқын бұзу» деп айтылды»,- деді. Кельн университетінің халықаралық бейбітшілік және қауіпсіздік құқығы институтының директоры Клаус Кресстің пікірінше, зорлық-зомбылық қылмысы өзінің сипаты, ауырлығы және ауқымы бойынша БҰҰ Жарғысын айқын бұзу болып табылатын зорлау әрекетін әзірлеуді, дайындауды, бастауды немесе орындауды білдіреді.

Халықаралық Қылмыстық Сот Статутының 8-бабына және 2010 жылғы маусымда Кампала саммитінде қабылданған қарарға сәйкес, елдің аумағына және аумақтық тұтастығына басып кіру және қол сұғумен қатар, елдің қарулы күштеріне шабуыл жасау да қылмыс болып табылады.  Осыған сәйкес, Иран мен Ирактың жоғары әскери қолбасшыларына жасалған шабуыл басқыншылық қылмысының айқын мысалы болып табылады. Сондықтан АҚШ үкіметінің әрекеті мен бұл елдің басшыларының генерал Сүлейманиге қарсы бұйрығы ашық «агрессия» және Жарғыны бұзу болып саналады. Операцияға тікелей бұйрық берген сол кездегі АҚШ президенті Дональд Трамп басқа қылмыскерлермен бірге халықаралық қылмыскер болып саналады.  

Ирандағы Шәһид Чамран университетінің ұстазы Хұсейн Ағаи Джаннатмакан: «Егер Қауіпсіздік Кеңесі Жарғыға сәйкес өз міндеттерін орындау барысында агрессиялық жағдайды анықтаса, ол агрессия болған жағдайды Халықаралық қылмыстық сотқа жария ете алады. Алайда, егер Қауіпсіздік Кеңесі алты айдан кейін шара қолданбаса, Соттың Дайындық бөлімі мүше мемлекеттің өтініші бойынша немесе Прокурордың өтініші бойынша тергеу жүргізуге рұқсат бере алады. Осылайша, Халықаралық Қылмыстық сот статутын қарау жөніндегі конференцияның қорытынды құжаты зорлық-зорлау қылмысын тергеуді Қауіпсіздік Кеңесінің агрессия әрекетін алдын ала анықтауының негізгі шартымен шектемеді.

Мүше-мемлекетке жолдама беру немесе прокурордың тікелей тергеуді бастауы сол елдің Халықаралық қылмыстық соттың мүшесі болуы сияқты шарттарға бағынатын әдіс болып табылады. Генерал Сүлейманидің өлтірілуіне қатысты бұл мәселеге қатысы бар үкіметтердің ешқайсысы, яғни қылмыс орын алған Ирак та, азаматтары қылмыс жасаған АҚШ та, азаматы осы қылмыстық әрекеттің құрбаны болған Иран да Соттың мүшесі болған емес. Ирак, АҚШ және Иранның үш үкіметінің ешқайсысы Сотқа қосылмағандықтан, АҚШ-қа қарсы Соттың юрисдикциясын қабылдау қиын. Сондықтан бұл жолдан сотқа кіру мүмкін емес. Дегенмен, Ирактағы генерал Сүлейманиге террор жасау ұшқышсыз операцияны Германиядағы АҚШ-тың Рамштайн әуе базасы басқарғанының дәлелденуі, Германияның Халықаралық қылмыстық сотқа мүшелігін ескере отырып, прокурордың араласуына мүмкіндік береді. Бірқатар сарапшылар Рамштейндегі АҚШ әскери-әуе күштері базасының рөлін өте маңызды деп санайды. Өйткені  Батыс Азиядағы, соның ішінде Ирактағы ұшқышсыз ұшақтар шабуылдары   тікелей АҚШ топырағынан жасалмайды. Сондықтан Сардар  Сүлейманиді өлтіруге қатысқан ұшқышсыз ұшақтарға АҚШ-тың Рамштайн базасы арқылы ақпарат пен бұйрықтар берілді.

Халықаралық қатынастар бойынша сарапшы Мұхаммад Матин: «Германияның қылмыстық заңы бойынша, алаяқтықпен кісі өлтіру қоғамдық қауіп төндіреді және қоғамдық мүддені бұза отырып, қауіпсіздікке қауіп төндіреді. Сардар Сүлейманидің өлтірілуі алаяқтықпен кісі өлтіру болып табылады, өйткені Сардар Сүлеймани мен оның қасындағы адамдар Ирактың тиісті шенеуніктерінің ресми шақыруымен бұл елге барған және шапқыншылар күштері шабуыл жасайды деп ойламаған. Мұндай жағдайда, әрине, олардың өздерін қорғауға дайындықтары да, мүмкіндіктері де болмады.  АҚШ режимінің тосын жағдайды пайдалануы қастандық болып табылады. Германия үкіметі де генерал Солейманиді өлтіру кезіндегі қисынсыз  ұстанымымен АҚШ режимін қолдайтынын көрсетті. Ол АҚШ-тың әрекетін «Иранның арандатушылықтарына реакция» деп сипаттады. Сондықтан, Рамштайн әуе базасы арқылы Германияның АҚШ-пен ынтымақтастығын дәлелдей отырып, Халықаралық қылмыстық соттың прокуроры осы Сот Статуты аясында генерал Сүлеймани мен оның қасындағылардың өлтірілуін зерттеп, қатыстыларды жауапкершілікке шақыра алады. 

Мәселені қарау үшін Соттың юрисдикциясын көтерудің тағы бір заңды жолы бар, ол Ирак үкіметінің Халықаралық қылмыстық сот тәжірибесін қабылдауы. Соттың юрисдикциясын қабылдай отырып, Ирак үкіметі бұл қастандықты өз еліне қарсы агрессия қылмысы ретінде қарастырып, АҚШ-тың әрекетін қудалай алады. Рим статуты 8-бабына сәйкес, АҚШ-тың күш қолдануы қабылдаушы Ирак үкіметімен келісіміне қайшы болып, Иракқа қарсы зорлық-зомбылық қылмысы болып табылады. Кейбір заңгер сарапшылар басшылар немесе саяси шенеуніктердің салыстырмалы иммунитеті өкілеттік мерзімі біте салысымен жойылып, қылмыскерлер жауапқа тартылуы мүмкін деп санайды. Сонымен қатар, Суданның сол кездегі президентінің тұтқындалуы, Сербия президентінің қамауға алынуы, Либерия президентінің тұтқындалуы және Конго Демократиялық Республикасының Сыртқы істер министрінің Бельгия сотының қамауға алуы сияқты кейбір халықаралық әрекеттер иммунитетті қылмыскерлерді қудалаудағы ұқсас жағдайлардың болғанын растайды. Сәйкесінше, АҚШ-тың бұрынғы президенті Дональд Трамп генерал Сүлейманиді өлтіру қылмысы үшін қудалануы мүмкін.

Генерал Солеймани мен оның қасындағыларға жасалған қастандық басқа да халықаралық қылмыстар сияқты әмбебап юрисдикция принципі негізінде барлық елдер тарапынан қудалана алады. Халықаралық қылмыстар өзіне тән ұсқынсыздығына немесе жағымсыз салдарларының ауқымына байланысты халықаралық қоғамдастыққа зиян келтіретін және халықаралық қоғамдастықтың санасына әсер ететін қылмыстық әрекеттерді білдіреді. Көрнекті заңгер Антонио Кассезенің пікірінше, халықаралық қылмыстармен күресу үшін «әмбебап юрисдикция принципі» арқылы әрекет ету керек. Әмбебап юрисдикция принципіне сәйкес, барлық елдер қылмыс болған орынға және айыпталушы мен кінәсіздің азаматтығына қарамастан, халықаралық қоғамдастықтың негізгі және маңызды мүдделеріне зиян келтірген адамдарды жауапқа тарта алады. Осы негізде генерал Солеймани, Әбу Мәһди әл-Мохандес және олардың серіктерінің өлтірілуін қудалауды жалғастыруға болады. Өйткені Батыс Азия мен әлемнің басқа аймақтарындағы көптеген адамдар Сардар Солейманиді кішіпейілділігі және батылдығымен ДАИШ сияқты лаңкестік топтарды жоя алған тәкфирлік лаңкестікпен күрестің қолбасшысы деп санайды.