Pars Today

Палестина исламдық қозғалысы Эззаддин Қасам көтерілісімен сионистік басқыншылыққа қарсы жаңа өркендеу мен табандылық тапты.

1929 жылдың наурыз айының соңында Палестина халқы бастаған «Бурак» көтерілісінің мақсаты ағылшын басқыншылығына және ағылшын әскери билеушісінің күш-қуатын кеңейтудегі әрекеттеріне наразылық білдіру болды. Яһудилердің Палестинаға көшуі және олардың осы жерге қоныстануы және еврейлердің палестиналықтарға қарсы әскери ұйымы Палестина халқының сионистік басқыншыларға қарсы үздіксіз күресінің оянуы мен бастауында маңызды рөл атқарды. Бұл көтеріліс сионистердің әл-Ақса мешітіне қатысты талаптары мен олардың Пайғамбар Мұхаммад (с.ғ.с.) мен Құран Кәрімді қорлауына жауап ретінде орын алды және Құдс қаласынан басталып, тез арада бүкіл Палестинаға таралды. Сионистердің басқыншылығына қарсы Палестина халқының батылдығы болмағанда, мүмкін бүгінде Әл-Ақса мешіті қирап, мұсылмандардың алғашқы қыбласы ретінде осы жерде ойдан шығарылған еврей ғибадатханасы бой көтерер еді. Басқа жағынан, Шариф Хұсейн мен Әл Сауд сияқты араб басшыларының сатқындығы болмаса, бүгінде сионизмнің әсері болмас еді. Бұл бағдарламаның жалғасында біз 20 ғасырдың төртінші онжылдығындағы Палестина жерінің тарихы туралы көбірек білу үшін Палестинада 1930 жылдарда басталған өзгерістерді Екінші дүниежүзілік соғыстың басына дейін қарастырамыз.   

«Бурақ көтерілісінен» кейін Палестина халқы сионистік басқыншылыққа қарсы күреске белсене кірісті және дәл осы кезде Эззаддин Қасам есімді тұлға Ол Палестина халқының күрес жолында жаңа жол ашты, осылайша кейін ол Палестина Ислам қозғалысының негізін қалаушы болып саналды.

1882 жылы Сирияның Латакия қаласына жақын маңдағы таулы ауылда дүниеге келген Қассам Мысырдағы Әл-Азһар университетін діни ғылымдар саласы бойынша бітірген. Мысырда ағылшын отаршылдығымен және оның ұлтқа үстемдігімен және осы елдің ұлттық қорларымен танысады. Сонымен бірге ол отаршыл күштерге қарсы күресу қажеттігін ойластырып, ағылшындарға қарсы ұлттық қозғалысқа қосылды. 1920 жылы француз әскерлері Сирияға кірген кезде Қасамның басқыншылармен күресі Сирияның солтүстік жағалауында басталды. Француздар Қасамға жоғары  лауазым беру сияқты алдамшы ұсыныстарды айтып, күресті жалғастыруды тоқтатуға тырысты, бірақ ол бұл ұсыныстардың ешбіреуін қабылдамады.

Қасамның қарсылық көрсетуді талап етуі Латакиядағы француз әскери сотын оған және оның бірқатар серіктестеріне өлім жазасын шығаруға итермеледі. Қассам француздардың қуғын-сүргінінен құтылу үшін Дамаскке, одан Палестинаға аттанды. Қасам Хайфа ислам мектебінде сабақ бере бастады және оқушыларын басып алу көлеңкесіндегі жерінің болашағы туралы хабардар етті. Ол бес уақыт намаздың арасында мешіттерде сабақ беріп, осы сәтті пайдаланып, мұсылмандарды соғысқа дайындайтын. Британдық күштердің шабуыл қаупі күшейген сайын Қасам «Мұсылман жастар қоғамдастығын» құрды. Ол Палестинаның әртүрлі қалаларының басшыларымен байланыста болды және осылайша көптеген жастарды сол кездегі қиын экономикалық және саяси жағдайдан туындаған азғындық пен өзін-өзі жек көрудің бұғауынан босатты және  жиһадтық ұйымына тартты.

Бурақ көтерілісінен кейін британ әскерлерінің палестиналық арабтарға қарсы қатыгездігі күшейіп, 1930 жылы британдықтар Атта эль-Зир, Мұхаммед Халил Джамджом және Фуад Хиджази есімді үш палестиналықты британдық және сионистерге қарсы жақында болған тәртіпсіздіктердің себебі деп тауып, түрмеде дарға асты. Бұған дейін 800-ге жуық мұсылман түрмеге жабылған. Екінші жағынан, 1933 және 1934 жылдары сионистердің Израильге иммиграция процесі, сионистердің лаңкестік топтар құру үрдісі және Израиль жерлерінің игерілуі артып, маңызды қарқын алды.

Еврейлердің су тасқыны сынды көші бір мезгілде оларды қаруландыру және еврей топтарының Палестинаның мұсылман және араб халқына қарсы лаңкестік әрекеттерін жасау арқылы жүзеге асты. Сионистердің мақсаты палестиналық арабтарды қаштыру және олардың орнына жаңадан келген яһудилерді орналастыру болды. Бұл Эззаддин Қасамды Палестина халқының өмірі мен мүлкін нысанаға алған сионистік лаңкестік топтарға қарсы әскери операция бастауға мәжбүр етті.

Қасам Батыстың мәдениеті мен өркениеті ислам әлеміне басып кіріп, батыстанған ислам элитасы мен зиялыларын салауатты адам болмысынан алшақтатты деп есептеді. Батыс мәдениеті мен өркениетіне ғашық болып, Батыстың мәдени шапқыншылығы мен Батыс әскерлеріне қарсы тұра алмайтын батысшылдар материалистік құндылықтардың ізбасарларына айналды. Сондықтан Қасамның шәкірттері мен жақтастарының көпшілігі қарапайым адамдар мен фермерлер тобы, Хайфа теміржол компаниясының жұмысшылары мен қызметкерлері, тас шахталарының жұмысшылары болды.

Эззаддин Қасамның 1930 жылы басталған халық көтерілісі 1935 жылға дейін жалғасып, сол жылдың 20 қарашасында шәһид болды. Кассамның күшті рухы мен батыл әрекеттері Палестинада тұратын мұсылмандарды сионистік басқыншылықпен күресуге бел байлады, осылайша Қасамның жерлеу рәсімі кезінде Палестинаның көптеген басшылары мен ақсақалдары Хайфаға барды және бұл қала  әлемнің түкпір-түкпірінен Палестинаға келген адамдар қаласы болды.  Жерлеу бірнеше сағатқа созылып, үлкен демонстрацияға айналды. Атта Әл-Зир, Мұхаммад Халил Джамджом және Фуад Хиджази Эззаддин Қасам көтерілісі  шәһид болғаннан кейін бірнеше ай өткен соң бүкіл Палестинаға тараған үлкен көтерілістің басы болды.

Қасам мен оның достары жаққан шамның жарығы 1930 жылдардың екінші жартысында бүкіл Палестинаға жетті. Революцияның дауылды толқындары бұдан былай саяси және ұлтшыл көшбасшылардың ешқандай ымыраға немесе тыныштандыруға жол бермеді. Англияның орталық үкіметі көтерілген халықпен күресе алмай, саяси жетекшілерге қысым көрсету арқылы революция қозғалысын басу үшін араб патшалары мен билеушілеріне жүгінді. Осы әрекетпен бір мезгілде 1936 жылы қарашада Англия Лондоннан Корольдік комитет деген атпен Палестинаға наразылықтардың себептерін зерттеу үшін топ жіберді. Бұл комитет Британ үкіметіне «Палестинаны екі - еврей және араб мемлекетіне бөлу» жобаны ұсынды.

Британдық корольдік комитеттің біржақты есебі Палестинада және оның айналасында наразылық пен қарсылық толқынын бастады. «Ұлы Палестина революциясы» деп аталатын наразылықтар 1939 жылдың соңына дейін үзіліссіз жалғасты. Революция жалыны жан-жаққа тұтанған осындай жағдайда басқыншы күштер ағылшын үкіметінің көмегімен Палестина халқының көтерілісін басу үшін революция басшыларын қудалады. Британ үкіметі Палестина халқының революциясын басып-жаншумен айналысып жатқанда, Палестина жеріндегі төңкерістің жалынын сөндірудің шешімін іздеді. Өйткені дағдарысты тоқтатудың жолын таппаса, Палестинаны толығымен жоғалтатынын түсінді. Сондықтан 1939 жылы 17 мамырда ол «Ақ кітап» түріндегі жоспарын жариялады, бұл палестиналықтардың саяси жеңісін білдірсе керек.  Ұлыбритания үкіметі бұл құжатта еврей мемлекетінің құрылуын ерекше атап өтті. Палестинада бұл елдің саясатына орын жоқ және британдықтар Ағылшын тілегі – билік арабтар мен еврейлер арасында бөлінген тәуелсіз Палестина мемлекетін құру. Бұған қоса, Ұлыбритания алдағы он жыл ішінде Палестина мемлекетін құру туралы шешімін жариялап, арабтардың өздері еврей иммиграциясын жалғастыруды талап етпесе, еврейлердің көшіп келуін тоқтататынын мәлімдеді. Англияның «Ақ кітапта» баса назар аударған тағы бір мәселесі Палестинаның кейбір аймақтарында жерді сатуға тыйым салу болды, ал басқа аймақтарда жерді сату шартты түрде мүмкін болды. Бұл құжат сионистер тарапынан толығымен қабылданбады және агрессиялық мақсаттарын ілгерілету үшін оларды АҚШ-қа жақындатты. Палестина басшылары бұл британдық құжатқа күдікпен қарады, өйткені Ұлыбритания өз уәделерінің орындалуына мән бермейтінін әлдеқашан көрсеткен болатын.